Monografia 2/2022

Termin fizyka muzyki nie powinien dziwić, skoro fizyka wkroczyła do nauk społecznych – socjofizyka, ekonomicznych – ekonofizyka, nie mówiąc już o znaczących sukcesach fizyki medycznej wyrosłej z biofizyki i wielu działów fizyki jądrowej i molekularnej. Wiele, jeżeli nie wszystkie, dziedziny wiedzy i życia ma wszak swoją fizis, o której Hermes pouczał Odyseusza. Muzyka zajmuje tu miejsce wyjątkowe, gdyż to właśnie obserwacje konsonansów i dysonansów muzycznych w zależności od długości potrącanych strun naprowadziły Pitagorasa na trop wyrażania zjawisk przyrody za pomocą liczb i formuł matematycznych. Metoda ta okazała się w kolejnych Tysiącleciach niezwykle skuteczna w opisywaniu i przewidywaniu zjawisk. Doprowadziła tez do burzliwego rozwoju technologii zmieniających niemal z dnia na dzień nasze życie. Dzięki temu zarówno obserwacje zjawisk jak i ich matematyczny opis odbywają się dziś przy użyciu wielce wyrafinowanych i wyspecjalizowanych narzędzi. Sztuka jedna zdaje się nie ograniczać do fizis – mierzalnych parametrów i praw przyrody, lecz kieruje nas ku rejonom przekraczającym ograniczenia materii, ku transcendencji i najwyższym ideom dobra i piękna, ciągle trudno uchwytnym, a przecież wyczuwalnym i przede wszystkim stale pożądanym. Dotykamy w niej pewnej dwoistości pomiędzy surową, zdawałoby się bezduszną, naturą i urzekającym pięknem w jakiejś analogii do dualizmu cząstkowo – falowego odkrytego w początkach XX w. w świecie najmniejszych drobin materii, które poruszają się zgodnie z przepływem fal materii niby w jakimś nimbie prawdopodobieństwa niosącym tylko informację – i to niepełną – by w konkretnym eksperymencie ucieleśnić się jednak w postaci cząstkowej. A prawda – jedna z najwyżej cenionych idei starożytności – zdaje się pozostawać nieuchwytna gdzieś pomiędzy. Tak jest w świecie maleńkich cząstek. A i ileż bardziej złożona być musi przestrzeń dzieła muzycznego, obejmująca parametry ruchów falowych powietrza, sprężystości i tłumienia materiałów budulcowych instrumentów, statystykę nut, interwałów i akordów, natchnienie twórców i wykonawców, aż do najwznioślejszych relacji między ludźmi i być może niekiedy dotknięcia absolutu. Czy poznanie mechanizmu prowadzi do strywializowania, spłaszczenia zagadnienia? Czy ,,szkiełko i oko” eliminuje natchnieni? Chyba nieskończenie, skoro ,,sucha” reguła harmonizowania prostego motywu w Chopinowskich wariantach doprowadziła do powstania poruszającej ,,Berceuse” op. 57. A to tylko jeden z przykładów. W każdym razie nawet zgłębiając tajniki niedostrzegalnie małych cząstek musimy je sprowadzić do naszej skali. Muzyka daje nam ku temu okazję. Pozwala obcować ze zjawiskami przyrody współtworzącym dzieło wraz z na równi z emocjami, wzruszeniem i wzlotami ducha. W niniejszym tomie przedstawiamy kilka tekstów będących pokłosiem Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej poświęconej fizykalnym aspektom działa muzycznego. Konferencja odbyła się 11 maja 2018 r. pt. ,,Informacyjna koncepcja przestrzeni działa muzycznego”. Teksty penetrują dość znaczne obszary przestrzeni działa muzycznego, poczynając od jego struktury, a na percepcji przez słuchaczy kończąc. 

Piotr Zieliński w artykule Spontaniczne łamanie symetrii w historycznym procesie kształtowania się systemu tonalnego przedstawia koncepcję tworzeniu się systemu tonalnego opartą na zjawisku spontanicznego łamania symetrii. Autor artykułu zauważa, że wśród skal średniowiecznego systemu modalnego panowała symetria polegająca na tym, iż każda skala miała swój obraz w inwersji. Z czasem niektóre skale porzucono, aż w końcu pozostały tylko dwie: dur i moll, między którymi tej symetrii już nie ma.

Dla współczesnych fizyków kwantowych, zdaniem Jacka Łapińskiego obok idei pól oraz zagadnień związanych z transferem energii, równie istotną jest kwestia obecności informacji. Autor artykułu podejmuje próbę przedstawienia idei pola, jaka funkcjonuje we współczesnej fizyce, ukazuje teoretyczne zaplecze koncepcji pola kwantowego, oraz związki zachodzące pomiędzy polami fizycznymi a fenomenem informacji. 

Kolejnym aspektem łączącym się ze zjawiskiem przestrzeni, to zjawisko transmisji i transferu informacji generowanej poprzez falową przestrzeń działa muzycznego. W niej mają miejsce permanentne zmiany w zakresie drgań periodycznych. Jak zauważa Antoni Stańczyk, informacja inherentnie łączy się z ruchem periodycznym – drgającym. Ten typ ruchu generuje zmiany ilościowe i jakościowe np. w systemach biotycznych, cybernetycznych w mikro i makro skali i jest także tworzywem dzieła muzycznego.

Powyższą myśl kontynuuje Katarzyna Szymańska-Stułka w artykule pt. Przestrzeń muzyczna w analizie i interpretacji – struktury nebularne w Lithaniae Aleksandra Kościowa. Autorka tekstu podejmuje refleksje nad istotą przestrzeni dzieła muzycznego, która koncentrowała się w trzech obszarach: pierwszy, to obszar spekulacji, wyobrażeń przestrzeni i dominacji jej filozoficznych ujęć, które trwały od refleksji Arystotelesa do odkryć Isaaca Newtona, drugi   zainicjowany m.in. w Elementach Euklidesa, obszar matematycznych, geometrycznych, a następnie fizycznych ujęć przestrzeni świata, definiujących ją przez liczbę, kształt i wymiar. Trzeci obszar wyznacza fenomenologia przestrzeni, wyrastająca z idei  Edmunda Husserla dotyczącej zmysłowego odczuwania przestrzeni przez człowieka jej spontanicznego doświadczenia.  

Osobliwości percepcji bardzo krótkich sygnałów dźwiękowych: konsekwencje zasady nieokreśloności. W artykule została omówiona percepcja Efektywnej Wysokości Dźwięku, jako nieznana do tej pory informacja, przenoszona przez przestrzeń pojedynczego impulsu dźwiękowego. Efektywna Wysokość Dźwięku zostanie przedstawiona na przykładzie dwóch typów impulsów dźwiękowych (sygnał kosinusoidalny z obwiednią gaussowską oraz sama obwiednia gaussowska) wykorzystanych do badań behawioralnych percepcji ultrakrótkich impulsów dźwiękowych. Na podstawie przeprowadzonych badań behawioralnych zostanie omówiony model matematyczny percepcji ultrakrótkich impulsów dźwiękowych. Z przeprowadzonej analizy badań w tym zakresie wynika, iż wrażenia słuchowe należą do odczuć subiektywnych i zakres percepcji jest zależny od rodzaju treningu słuchu. Jest to istotna wiedza również w kontekście powstającej informacyjnej koncepcji przestrzeni dzieła muzycznego. 

Artykuły Muzyka i taniec w tradycji biblijnej oraz Muzyczne środki ekspresji w modlitwie liturgicznej w Dawnym i Nowym Przymierzu stanowią teologiczną refleksję nt. muzyki i śpiewu. Autor eksponuje teksty biblijne związane z muzyką, tańcem i śpiewem, zwracając uwagę na ich wymiar teologiczny w kontekście życia i kultu. Śpiew, muzyka i taniec stanowią ważne przejawy ludzkiej kultury, naturalnego wyrażania uczuć, radości, ale także smutku. Dzięki temu odnajdujemy w nich inherentną i efektywną przestrzeń (in)-formacyjną – kształtującą od wewnątrz.